Majestueuze dimensies voelbaar maken: de relighting van de Dom van Milaan

„Longh cume la fabrica del Domm", zeggen ze in Milaan in het dialect van Lombardije, wanneer er nooit een einde aan iets komt. Zo lang als de bouw van de dom - want aan de kathedraal in het hart van de Noord-Italiaanse metropool wordt sinds 1368 gebouwd. Het nieuwe licht verantwoordt ERCO met efficiënte LED-lichtwerktuigen.

De façade van de dom werd pas onder Napoleon voltooid, die zich daar in 1805 tot koning van Italië liet kronen. En de "Veneranda Fabbrica del Duomo di Milano", de eerbiedwaardige bouwdirectie van de Dom van Milaan, verzamelt tegenwoordig net zoals eeuwen geleden bouwmeesters en ambachtslieden die zorgen voor de voltooiing en het behoud van het kerkgebouw - en daardoor niet alleen voor behoud en restauratie van de originele substantie verantwoordelijk zijn, maar ook voor de beschikbaarstelling van hedendaagse functionaliteiten, zoals toegangscontrole, klimatisering of verlichting.

Ruimdimensies met licht definiëren
Het was dus belangrijk om deze experts te overtuigen dat naar aanleiding van de wereldtentoonstelling van dit jaar, EXPO 2015 in Milaan, de dom binnenin opnieuw diende te worden verlicht. Gelukkig kennen de lichtplanners van Ferrara Palladino e Associati, Milaan, het gebouw alsmede de bouwdirectie van de Dom van Milaan op hun duimpje: reeds in 2000 hadden ze aan de façadeverlichting van de dom gewerkt. Ondanks dat - een gigantische taak, want de dom behoort tot de grootste kerkbouwwerken ter wereld. Ze is 157 meter lang, het dwarsschip is 92 meter breed en het langsschip is 45 meter hoog. Deze majestueuze dimensies voor de bezoekers voelbaar te maken kwam voor de lichtplanners op de eerste plaats: "Werkelijk - het eerste aspect dat in acht dient te worden genomen, is het monumentale van de totale architectuur. De indrukwekkende grootte, haar overweldigende maat die ons vanaf dat moment begeleidt, wanneer wij door het hoofdportaal naar binnen gaan", verklaart Pietro Palladino het uitgangspunt van zijn ontwerp: "Deze ordes van grootte moeten wij meteen behandelen."

Het licht dient in zijn concept het omhoog reikende karakter van de gotische architectuur daarom net zo te benadrukken als de breedte van de kerkruimte. Het dient, zoals Palladino het verwoordt: "Een instrument te worden dat de verhevenheid van dit bouwwerk benadrukt en de dom als het belangrijkste godshuis van de stad eer bewijst."

Gelovigen en toeristen zullen de dom op volledig nieuwe wijze waarnemen

In het licht van de oude verlichtingsinstallatie van de dom leek de ruimte daarentegen spanningsloos, ja, zelfs bijna veronachtzaamd: breedstralers met 400 W-hogedruk-gasontladingslampen waren op de hoogte van de aanzet van het gewelf gemonteerd en verlichtten de ruimte vanaf daar in grote mate ongedifferentieerd met een koel daglichtkarakter. Tegenwoordig een onbevredigende oplossing die eraan te wijten is dat op het moment van zijn ontstaan er geen lichtbronnen met een betere efficiency en langere levensduur beschikbaar waren. Onderhouds- en exploitatiekosten zijn voor de bouwdirectie van de Dom van Milaan in het licht van haar talloze taken steeds een kritisch argument, omdat deze - typisch voor culturele instellingen - uit het beperkte budget moeten worden gefinancierd, maar waarvoor daarentegen voor eenmalige investeringen vaak speciale middelen, subsidies of giften bijeen kunnen worden gebracht.

Een nieuw niveau van lichtkwaliteit
Des te opener stonden de opdrachtgevers daarom voor het concept van de lichtplanners om met behulp van LED-techniek enerzijds kwalitatief een nieuw esthetisch niveau te bereiken, anderzijds de eenmalige investering in hoogwaardige lichtwerktuigen door langdurig bespaarde energie- en onderhoudskosten af te lossen. Aangezien de ontwerpers de montageplaats aan de aanzet van het gewelfd op ruim 30 meter hoogte aanhielden, kan de aanwezige elektrische installatie verder worden gebruikt. Bovendien bevinden de armaturen zich zo buiten het gezichtsveld van de bezoekers en kunnen tegelijkertijd optimaal op objecten oppervlakken in de ruimte van de kerk worden uitgelijnd. De beslissende stap voor een gedifferentieerd lichtconcept was de keuze voor een duidelijk groter aantal armaturen om met verschillende vermogens en lichtbundelgeometrieën specifieke verlichtingstaken in de ruimte optimaal te kunnen vervullen. Een dergelijk groot aantal armaturen op een zo moeilijk toegankelijke montageplaats had met conventionele techniek gezorgd voor nauwelijks op te lossen onderhoudsproblemen - pas de onderhoudsvrije LED-armaturen scheppen deze speelruimte voor de lichtplanning.

Het concept van Ferrara Palladino integreert verschillende componenten: op de eerste plaats de gelijkmatige verlichting van het gotische gewelf die pas op deze wijze wordt weergegeven. Door deze plafondwashing lijkt de ruimte hoog en licht. Het indirecte licht verbindt zich met de extra verlichting van het zenit van de vloeroppervlakken: "... tot een soort tapijt van licht dat de ruimte verbindt en de totale indruk milder maakt", zoals Pietro Palladino het beschrijft. Binnen deze basisverlichting schept de accentverlichting contrasten om de waarneming te sturen: naar het ritme van de slanke zuilen, maar ook naar de individuele, uitstekende objecten zoals heiligenbeelden, altaren en schilderijen. Voor dergelijke verlichtingstaken, waarbij over afstanden van 40 of 50 meter duidelijk waarneembare contrasten dienen te worden gelegd, zijn zeer smal stralende spots met een hoog lumenpakket nodig, zoals ERCO ze dankzij de innovatieve optische Spherolit-LED-systemen kan aanbieden. De ontwerpers specificeerden weliswaar geen elektronische lichtregelinstallatie, maar ze structureerden de verlichting in schakelbare groepen om voor verschillende aanleidingen en gebruikssituaties overeenkomstige lichtscènes te kunnen kiezen.

Onder de streep: een duurzame oplossing
Een virtuele controle van het lichtconcept met gebruik van ERCO LED-armaturen vond plaats met behulp van de lichtplanningsoftware DIALux. Bij de berekening tekent zich reeds af dat, ondanks het in vergelijking tot de oude installatie groter aantal armaturen, een reductie van het energieverbruik met bijna tweederde mogelijk is - de investering in lichtkwaliteit kan door bespaarde energie- en onderhoudskosten ook in rendement worden berekend. Maar ook bij mock-ups in de praktijk overtuigden de LED-armaturen uit de Parscan-familie door de sprankeling en precisie waarmee ze de enorme belichtingsafstanden overbrugden. Aan verdere vereisten van de ontwerpers, zoals een levensduur van meer dan 50.000 uur, ingebouwde dimmers voor afstemming van de lichtsterkte bij de installatie, alsmede de fixeerbare uitlijning, voldeden de Parscan spots standaard en ook het compacte productdesign vond zijn weerklank: "De individuele armaturen met hun geringe afmetingen integreren niet-opdringerig in hun omgeving", vat Palladino tevreden samen.

De individuele armaturen met hun geringe afmetingen integreren niet-opdringerig in hun omgeving

En hoe ziet de energiebalans eruit? Ondanks het grotere aantal armaturen van 784 stuks is het aansluitvermogen daadwerkelijk van 70 kW naar 23,7 kW verlaagd. Voor dit succes ontving het project Energielabel A+ en ERCO als leverancier een onderscheiding bij de Eco-innovatieprijs 2015 van de Italiaanse milieuorganisatie Legambiente. Daarmee bewijst het nieuwe licht in de Dom van Milaan zich zowel op esthetisch als functioneel vlak als baanbrekend, wanneer het gaat om de energetische renovatie van de verlichting van sacrale bouwwerken en andere historische monumentale gebouwen.