William Lam

William M. C. Lam (1924-2012), een van de meest betrokken voorvechters van een kwalitatief geörienteerde lichtplanning, maakt in de jaren 1970 een criteriacatalogus, een systematisch vocabulaire voor de contextgeoriënteerde beschrijving van de vereisten aan een verlichtingsinstallatie. Lam maakt een onderscheid tussen twee hoofdgroepen van criteria: De "activity needs", de vereisten, die uit de actieve bezigheden in een visuele omgeving ontstaan en de "biological needs", die in iedere context de geldige psychologische vereisten aan een visuele omgeving samenvatten.

Onder de fundamentele psychologische vereisten, die aan een visuele omgeving worden gesteld, noemt Lam in de eerste plaats de behoefte aan een eenduidige oriëntatie. Oriëntatie kan hierbij in eerste instantie ruimtelijk worden begrepen. Deze heeft dan betrekking op de herkenbaarheid van doelen en de wegen ernaartoe; op de ruimtelijke ligging van ingangen, uitgangen en het specifieke aanbod van een omgeving, hetzij een receptie of een aparte afdeling van een warenhuis. Oriëntatie omvat echter ook de informatie over verdere aspecten van de omgeving, bijvoorbeeld het tijdstip, het weer of wat er in de omgeving gebeurt. Als deze informatie ontbreekt, zoals bijvoorbeeld het geval is in de afgesloten ruimtes van warenhuizen of in de gangen van grote gebouwen, dan wordt de omgeving als kunstmatig en beklemmend ervaren; pas bij het verlaten van het gebouw kan het tekort aan informatie worden aangevuld.

Een tweede groep van psychologische vereisten heeft betrekking op de overzichtelijkheid en begrijpelijkheid van de omringende structuren. Hierbij is allereerst de voldoende zichtbaarheid van alle ruimtebereiken van belang. Deze bepaalt het gevoel van veiligheid in een visuele omgeving. Duistere hoeken, bijv. in tunnels of de gangen van grote gebouwen, verbergen potentiële gevaren, net als verblindend verlichte gebieden. De overzichtelijkheid heeft echter niet alleen betrekking op volledige zichtbaarheid, deze omvat ook de structurering, de behoefte aan een eenduidige en geordende omgeving. Mensen ervaren een situatie, waarin vorm en opbouw van de omringende architectuur duidelijk herkenbaar zijn, maar waarin echter ook de essentiële gebieden uit deze achtergrond duidelijk waarneembare naar voren worden gehaald, als positief. Op plaatsen met een verwarrende en potentieel tegenstrijdige grote hoeveelheid informatie presenteert een ruimte zich op deze wijze met een overzichtelijke hoeveelheid duidelijk geordende eigenschappen. Voor de ontspanning is de aanwezigheid van een uitzicht of interessante aandachtspunten, bijv. van een kunstwerk, eveneens van belang.

Een derde bereik omvat het evenwicht tussen de behoefte aan communicatie van de mens en zijn aanspraak op een gedefinieerde privé-sfeer. Hierbij worden beide extremen, zowel de volledige isolatie als de volledige openbaarheid, als negatief ervaren; een ruimte moet het contact met andere mensen mogelijk maken, maar tegelijkertijd ook de definitie van privé-gedeelten toestaan. Een dergelijk privégedeelte kan bijvoorbeeld worden bereikt door een lichteiland, dat een zitgroep of een vergadertafel in een grotere ruimte van de omgeving afgrenst.