Waarnemingspsychologie | ERCO Kennis over licht

Waarnemingspsychologie: tentoonstellingsbezoekers bekijken een schilderij. Ieder van hen neemt het subjectief waar.

De waarnemingspsychologie is een tak van de wetenschap die zich bezighoudt met de subjectieve aspecten van de waarneming; vooral met de verwerking van geregistreerde zintuigelijke prikkels. Met betrekking tot het kijken worden de omstandigheden van de visuele informatieopname pas door de uitbreiding van de fysiologie van het oog met de psychologie van de waarneming volledig geregistreerd.

Interessant om te weten:

Bij het kijken houdt de waarnemingspsychologie samen met de fysiologie van het oog rekening met alle factoren in het wisselspel tussen

de waarnemende mens;

de geziene objecten; en

het overdragende medium Licht.

Hoe belangrijk is de waarnemingspsychologie bij het kijken?

De vaak gebruikte modelvoorstelling van het oog als camera kan het ontstaan van het waargenomen beeld niet geheel verklaren. Het transporteert het waar te nemen object enkel van de buitenwereld naar de visuele cortex, het deel van de hersenschors dat het zien mogelijk maakt.

Voor een echt begrip van de visuele waarneming is in mindere mate het transport van de beeldinformatie en in meerdere mate het proces van het omzetten resp. „vertalen“ van deze informatie van belang. Hier verschijnt de waarnemingspsychologie op het toneel. Deze vult de fysisch geregistreerde zintuigelijke prikkels aan met individuele componenten en staat zo een uitgebreide waarneming toe.

Hoe neemt de mens zijn omgeving waar?

Het proces van de visuele waarneming is onderverdeeld in drie stappen:

Voelen en opnemen van de prikkel: er ontstaat een weerspiegeling van een object of de omgeving op het netvlies van het oog.

Organiseren en analyseren van de prikkel: in de betekenis van de gestaltwaarneming wordt het geziene tot een samenhangende vorm samengevoegd.

Indelen en interpretatie van de prikkel: aan de zintuigelijke indrukken wordt een betekenis toegewezen.

Is de visuele waarneming van de mens aangeboren?

De vraag of het vermogen van de mens om zijn omgeving geordend waar te nemen, is aangeboren of door ervaring is aangeleerd, kan niet geheel eenduidig worden beantwoord. De waarnemingspsychologie splitst zich hier in meerdere, elkaar tegensprekende richtingen. Elk van deze richtingen kan een reeks bewijzen voor zijn model aanvoeren, maar geen van deze scholen is in staat om alle optredende fenomenen van het kijken plausibel te verklaren.

Er zijn bijvoorbeeld aanwijzingen dat de ruimtelijke organisatie van de waarneming is aangeboren: als zuigelingen of net geboren dieren op een glasplaat worden gezet die boven een trede ligt, dan mijden deze duidelijk het gebied boven de dieper liggende trede. Hier heeft dus een aangeboren visueel herkennen van diepte en het daarmee verband houdende gevaar voorrang op de informatie van de tastzin die een veilig, plat oppervlak overdraagt.

Hoe belangrijk is ervaring in de waarnemingspsychologie?

Het blijkt dat de waarneming ook van eerdere ervaringen afhankelijk is. Zo worden bekende structuren sneller herkend dan onbekende. Eenmaal verkregen interpretaties van complexe visuele structuren blijven behouden en vormen de toekomstige waarnemingen.

De weergave met ontbrekende contouren wordt door factoren uit de waarnemingspsychologie als kruis herkend.

De ervaring en de daarmee verbonden verwachting heeft soms zo'n sterk effect dat ontbrekende delen van een vorm worden aangevuld of afzonderlijke details gewijzigd worden waargenomen om het object aan de verwachting aan te passen.
Hier verschijnen de principes van de constantie-fenomenen als deel van de visuele waarneming.

Voorbeeld van de ervaring uit de waarnemingspsychologie:

De perspectivische tekening van een ruimte toont het effect van de verwachting uit de waarnemingspsychologie aan.

De beide gemarkeerde verticale lijnen lijken in een perspectivische tekening een verschillende lengte te hebben. Dat wordt verklaard, doordat de kijker de waargenomen tekening ruimtelijk interpreteert. Een verder verwijderde lijn moet hier echter, om een net zo groot netvliesbeeld te genereren als een nabijgelegen lijn, groter zijn dan deze – de lijn wordt dus in de ruimtediepte bij effectief dezelfde lengte als groter geïnterpreteerd en waargenomen.

Conclusie:

Bij de waarnemingspsychologie spelen zowel aangeboren mechanismen als de eigen ervaring een rol. Vermoedelijk zorgt de aangeboren component daarbij voor een elementaire organisatie van de waarneming. Op een hoger verwerkingsniveau draagt de ervaring eraan bij om complexe structuren te interpreteren.

Wat is de subjectieve waarneming?

Als we kijken, vindt een soort selectie of filtering plaats: om informatie over de omgeving in te winnen, maar niet door alle zintuigelijke indrukken te worden overbelast. De waarneming is blootgesteld aan subjectieve interpretaties. Het menselijk brein zet prikkels door toepassing van eigen ordeningsprincipes om in een waarneembaar beeld. Aansluitend daarop volgt een individuele reactie op hetgeen werd gezien.